Bilindiği gibi atalarımız, matbaanın, icadından sonra ülkeye gelmesini epey uzun bir süre beklemek zorunda kalmıştı! Bu nedenle kitap ve gazeteyle bayağı geç tanıştık. Buzdolabında o kadar beklemedik çok şükür! Ülkemizi yöneten büyüklerimizin ferasetiyle 20 yıl kadar önce bu muhteşem icat ülkemiz genelinde yaygınlaştı. Tabii daha önce de zenginler bu aleti yurtdışından, Sirkeci- Doğubank’tan falan alıp kullanıyordu, hatta Karçelik diye bir yerli şirket de kurulmuş, bu müthiş “beyaz eşya”nın prototiplerini üretmeye başlamıştı…
Peki biz 2002 öncesi yıllarda buzdolapsız ne yapıyorduk?
Padişah olmadığımız için, yazın Keşiş Dağı’ndan (Uludağ) sıkıştırılmış kar getirtip içeceklerimizi soğutmuyorduk elbette: Buz üretip satan imalathaneler vardı! Paraya kıyabilenler oradan alırdı.
Buz bulamayan akşamcılarsa kavun-karpuzlarını, sularını, rakı şişelerini sepetlere koyup denize, ırmağa, dereye, kuyuya sarkıtırlardı. Yemek dolu “tel dolabı”nı kuyuya indirmeyi ilk akıl eden kişi Silivrili Melahat Hanım olmuş, kendisiyle Bilim ve Teknik Dergisi uzun bir söyleşi yapmıştı…
O zamanlar bahçeli, kuyulu evler çok değerliydi. Ünlü “Ev alma, komşu al, yeter ki bahçesinde kuyu olsun!“ sözü günümüzde -buzdolabı bolluğunda- anlamını yitirdi ve kısaltıldı: “Ev alma, komşu al!” diye kullanılır oldu.
Ülkemizde bu yenilikle doğal olarak ilk tanışan İstanbul sosyetesiydi. Fransızcaya yabancı olmadıkları için bu dilde “frigidaire” diye bilinen aygıtın adını hiç yadırgamadılar: Firijider diye okunuyor ve “soğutucu” anlamına geliyordu. Ancak sözcüğün
frigide/soğuk bölümü, biraz sıkıntı yaratmaya başladı! Eşler aralarında şöyle atışıyordu:
-Aşkım neden bu kadar soğuksun? Frijiderimiz bile bana senden daha sıcak davranıyor!
…
Sen frijid misin yoksa?
-Şoförümüz Nejat hiç de öyle demiyor ama!
ya da:
– Ayaklı frijider, n’olucak!!!
– Sen beni bir de çocukların bakıcısı Gülperi’ye sor!
Evet, bu kendisi faydalı, ama adı biraz tuhaf alete artık Türkçe bir isim bulmanın zamanı gelmişti! Bu amaçla Lisan Yüksek Şur’ası olağanüstü toplandı. Ülkede seminer ve araştırma nedeniyle bulunan yabancı dil bilginleri, türkologlar ve şarkiyatçıların da katılımı sağlandı!
Biz bu toplantının tutanaklarını ele geçirdik ve sizin için özetledik:
Başkan: “Teklif edilen isim: ‘Donuk kar dolabı’. Söz almak isteyen?”
-Şarkiyatçı Prof. Öztürk: “Başkanım bu ad sakıncalı! Hani donuk karda yürürken çarıkları ‘kart – kurt’ sesi çıkaran ve adları buradan türemişlerin ülke birliğini hiçe sayan önerisidir bu!”
“Oy birliğiyle reddedilmiştir!”
“Yeni isim önerisi: ‘Kar dolabı’. Görüşler lütfen!”
(Bağırışlar duyulur: “Yanında kürek de veriyorlar mı?”)
Fransız Türkolog Prof. Louisa F.Celine gülmekten neredeyse katılacak:
“Hay aklınızla bin yaşayın siz sayın meslektaşlarım! Fransızca ‘giysi
dolabı” anlamına gelen “gardrop” sözcüğünü “gardolap” yapmayı
beceren Türk zekâsı “kar dolabı”yla kendini aşmıştır! Tebrikler!!!
Beni çok güldürdünüz, Tengri de sizi güldürsün!!!
Alman Türkolog Dr. Karl Koss: “Madame, biliyorsunuz Türkler alışamadıkları yabancı isimleri Türkçeleştirmeyi çok sever! Örneğin Hamburg’un ünlü semti ALTONA ALTINOVA yapılmış, İTZEHOE İZOVA olmuş, Berlin’deki GÖRLİTZER-BAHNHOF istasyonu GÜLİZAR-BAHNHOF şekline sokulmuştur! İşin ilginç tarafı, Almanların çoğu artık buraların eski, özgün adlarını unuttu! Bunları hâlâ kullanan yaşlı Almanlara da başka bir gezegenden gelmiş gibi bakılıyor artık!
Türkolog Dr. Tufan Bey: “Geçin bakalım dalganızı aziz meslektaşlarım! Ülkedeki ucuz soğutucuların çoğu kar yaptığı için biz bu adı, yani kar dolabı adını uygun görmüştük! Yakında sadece buz yapanlar üretilince, elbette buzdolabı adını tercih edeceğiz!”
“Bir şartla!” diye bağırıyor Prof. Öztürk: “Önce “buz” kelimesinin etimolojisi araştırılsın! “Divan-ı Lugati’t Türk”lere, “Kutadgu Bilik”lere falan bakılsın. Kırmanç kökenli çıkarsa, sakata geliriz!”